Biorąc pod uwagę, że wg. badań dotyczy ono około 2,8% populacji osób dorosłych na świecie, skala zaburzenia jest dość szeroka, a same badania ciągle aktualizowane. Największy odsetek jest notowany w Stanach Zjednoczonych – 8,1%, w Polsce natomiast jest to wynik rzędu 0,3% (dane są przygotowane na podstawie badań zebranych w grupie o przedziale wiekowym od 18 do 44 lat).
ADHD to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, jest zaburzeniem neurologicznym, a nie chorobą. Wpływa na te części mózgu, które pomagają nam planować, koncentrować się i wykonywać zadania. Wyróżnia się 3 typy ADHD: typ o nadmiernej ruchliwości, typ z przewagą zaburzeń koncentracji oraz typ mieszany.
Objawy, które są kluczowe dla ADHD to: problemy ze skupieniem się na wykonywanych czynnościach, problemy z pamięcią, duża impulsywność, nieustanne poszukiwanie dopaminy i adrenaliny, nadruchliwość, gonitwa myśli oraz potrzeba ciągłego “robienia” czegoś.
Dobra diagnostyka i zróżnicowanie jest bardzo kluczowe, szczególnie dlatego, że wykrycie dopiero w dorosłości zazwyczaj niesie ze sobą zaburzenia współwystępujące – najczęściej jest to: depresja, spektrum autyzmu, choroba afektywna dwubiegunowa i uzależnienia. Diagnozę przeprowadza psycholog lub psychiatra – powinna obejmować szereg testów analizujących wszystkie możliwe współwystępujące zaburzenia oraz przeprowadzenie testu DIVA.
Warto zwrócić uwagę na to, aby rzetelnie podejść do diagnozy i poświęcić na nią więcej czasu. Prawidłowa i dokładna diagnoza potrafi zaoszczędzić wiele czasu, nerwów i pieniędzy.
Dużo więcej informacji można bez problemu znaleźć w publikacjach na polskich stronach internetowych – polecam szukać wiadomości z wiarygodnych źródłem i zasięgnąć wiedzy specjalistów, którzy są wykwalifikowani w kierunku ADHD – wbrew pozorom nie ma ich w Polsce tak wielu.
Głównym tematem, jaki dzisiaj chciałbym poruszyć, jest współwystępowanie uzależnienia od substancji psychoaktywnych z ADHD. Chociaż częstość tego współwystępowania jest stosunkowo wysoka wśród dorosłych pacjentów, to nadal niewiele wiadomo na temat tych podwójnych diagnoz. Współistniejące ADHD i SUD (Substance Use Disorder) komplikuje badania przesiewowe, diagnostykę i leczenie obu zaburzeń oraz wiąże się z gorszym rokowaniem leczenia. Ograniczone badania w tym kierunku nie dają wystarczających podstaw do zdecydowanych zaleceń.
W odniesieniu do współwystępowania ADHD i alkoholizmu można stwierdzić, że oba zaburzenia wykazują znaczne nakładanie się genów, w tym genów zaangażowanych w neuroprzekaźnictwo glutaminergiczne i katecholaminergiczne. Impulsywne decyzje i nieprzystosowany system nagród sprawiają, że osoby z ADHD są bardzo podatne na spożywanie alkoholu, a u 43% rozwija uzależnienie.
Badania IASP (International Association for the Study of Pain) wykazały, że około 1 na 6 dorosłych pacjentów z SUD, poszukujących leczenia, ma również ADHD. Ponadto pacjenci ze współwystępowaniem obu diagnoz zgłaszają większą ilość urazów z dzieciństwa, wolniejszy rozwój, większy problem z kontrolowaniem emocji oraz niższy poziom wykształcenia.
Dotychczasowe badania ICASA (International Collaboration on ADHD and Substance Abuse) wykazały wysoką częstość współwystępowania ADHD i SUD, związaną z podwyższonym odsetkiem dodatkowych chorób współistniejących.
W leczeniu ADHD u osób z SUD można stosować długodziałające stymulanty, kluczowe jednak jest połączenie leczenia z farmakoterapią oraz psychoterapią. Trzeba jednak mieć na uwadze, że w tym przypadku stosowanie stymulantów może wiązać się ze znacznym stopniem nadużywania i niewłaściwego stosowania leków – stąd sugestia dotycząca leków o wyłącznie przedłużonym czasie uwalniania oraz ścisłej kontroli zażywania (ilości przepisywane na recepcie).
Psychostymulanty, takie jak metylofenidat są skuteczną formą farmakoterapii pierwszego rzutu w ADHD i przy odpowiednim stosowaniu u tych osób nie wydają się być często nadużywane przez pacjentów uzależnionych, jednak należy mieć na uwadze fakt, że leki te nie są zastępczą formą terapii uzależnień – a metylofenidat nie poprawia konsekwentnie nadużywania substancji.
Opracowywane są nowe strategie skutecznego leczenia ADHD, które mogą minimalizować ryzyko nadużywania leków i obejmują preparaty o przedłużonym uwalnianiu, nowe leki niestymulujące na ADHD oraz nowe proleki, które optymalizują terapeutyczne stężenia leków w osoczu (informacje dot. Stanów Zjednoczonych, w Polsce jest póki co dość mocno ograniczona liczba preparatów, ale ze względu na rosnącą świadomość w społeczeństwie są szanse na poszerzenie listy substancji).
Drugim istotnym elementem terapii jest leczenie psychospołeczne – psychoedukacja oraz psychoterapia. Jako psychoedukację rozumiemy pozyskiwanie informacji na temat zaburzeń, sposobach radzenia sobie z nimi, oraz wiadomości na temat metod leczenia.
Niedawno wykazano, że w leczeniu SUD z ADHD zintegrowana terapia poznawczo-behawioralna jest bardziej skuteczna niż standardowa terapia poznawczo-behawioralna.
Zintegrowany protokół terapii CBT w połączeniu z atomoksetyną lub wysokimi dawkami metylofenidatu jest obiecujący, niemniej jednak potrzebne są dalsze badania w tych obszarach. Początkowo zażywanie substancji łagodzi objawy i związane z nimi problemy, aczkolwiek grupy badanych pacjentów doświadczają zwykle później jeszcze większych problemów związanych z organizacją codziennego życia i zdrowym funkcjonowaniem w społeczeństwie.
Odnotowano, że nadużywanie substancji rozwiązuje niektóre problemy związane z ADHD w krótkim okresie, ale ma negatywne konsekwencje w dłuższej perspektywie. Taka informacja zapewnia wgląd w to, co klinicyści mogą zrobić, aby pomóc pacjentom.
POTRZEBNE są dalsze badania rzeczywistych doświadczeń pacjentów, aby zapewnić jasną podstawę i kierunek ich leczenia. Doświadczenia związane z leczeniem i opieką nad pacjentami z ADHD oraz współwystępującym uzależnieniem, należy zbadać w celu m.in. uzyskania wglądu w ich opinie o tym, co przyczynia się do ich powrotu do zdrowia i jakie strategie radzenia sobie powinny być wzmacnione i pobudzane.
Autor: Wojciech Widera
Źródła
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18324334/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25234344/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22571450/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18192623/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32599579/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34978058/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31838443/
- https://web.s.ebscohost.com/ehost/detail/detail?vid=0&sid=02b615dc-d01b-465a-aa7b-e5d6d1e47047%40redis&bdata=Jmxhbmc9cGwmc2l0ZT1laG9zdC1saXZl#db=cmedm&AN=25234344
- https://adhd-institute.com/burden-of-adhd/epidemiology/