Co zawdzięczamy oksytocynie?
Wiele lat badań wykazało, że oksytocyna odgrywa znaczną rolę w regulacji zachowań reprodukcyjnych, okołoporodowych i macierzyńskich (1). Wiadomo, że jej wydzielanie może zachodzić odruchowo na drodze podrażniania receptorów brodawek sutków lub receptorów szyjki macicy i pochwy (2).
Ostatnio wykazano również, że reguluje ona procesy emocjonalne i poznawcze.
Pośredniczy m.in. w:
- Rozpoznawaniu ekspresji emocjonalnej partnerów, które zapewnia poczucie bezpieczeństwa w relacji z innymi oraz efektywną komunikację
- Nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji
- Zachowaniach seksualnych
- Budowaniu przywiązania do miejsc
- Reakcji żałoby
- Łagodzeniu zachowań agresywnych
- Regulacji lęku jako stanu
Determinanty genetyczne
Badacze sugerują, że efekty, które niesie ze sobą oksytocyna mogą być determinowane przez konkretną strukturę genów warunkujących syntezę oksytocyny i jej receptorów. Jedną z dróg obranych przez badaczy była analiza wpływu polimorfizmu genu OXTR (oxitocin receptor) rs53576 na ogólne funkcjonowanie społeczne. Wykazano, że obecność allelu G jest związana z większym poziomem empatii, optymizmu i zaufania w relacjach społecznych, a także zwiększoną potrzebą budowania relacji społecznych (3). Natomiast obecność jednego lub dwóch alleli A warunkuje wykorzystywanie strategii radzenia sobie skoncentrowanych na emocjach zamiast rozwiązywaniu zadania, co w połączeniu z negatywnymi doświadczeniami staje się źródłem objawów depresji (4).
Interakcja geny-środowisko. Neuroplastyczność
Czy w związku z tym podlegamy zupełnemu determinizmowi? Absolutnie nie. Obecnie wiemy już, że owe determinanty genetyczne możemy rozpatrywać jako czynniki ryzyka, a w rozwoju zaburzeń kluczowa jest interakcja pomiędzy naszymi genami, a środowiskiem. Więzi, które nawiązujemy w późniejszym życiu są zakorzenione w więzi, którą utworzyliśmy rodzic opiekun. To, dlatego tak wiele badaczy zwraca na nią szczególną uwagę. Jednak należy zaznaczyć, że** plastyczność w systemie, który możemy zmienić w oparciu o doświadczenia istnieje przez całe życie**. W zależności od wieku możemy obserwować różnice w jej efektywności.
Efekt przywiązania
Według założeń́ teorii neurorozwojowej depresji dla ujawnienia się choroby kluczowe są doświadczenia z trzech okresów życia:
- okresu prenatalnego
- wczesnego dzieciństwa
- adolescencji
Dlatego tak wielu badaczy zwraca szczególną uwagę na emocjonalną** więź matka-dziecko**, której znaczenie szerzej rozwinięte jest w teorii Bowlby’ego. Owa więź pełni istotną rolę w kształtowaniu się trwałych szlaków biologicznych i reakcji neurohormonalnych, które w dorosłym życiu mogą stać się mechanizmem obronnym lub przeciwnie „paliwem” dla rozwoju zaburzeń depresyjnych i lękowych.
Lesse i wsp. (2017), analizując wpływ czynników stresogennych na wczesnych etapach życia w postaci separacji od matki i izolacji od grupy społecznej, zaobserwowali, że oddziaływania te zmieniają ekspresję OXTR (o której pisałam na początku artykułu). Zmiany w ekspresji wymienionych genów są z kolei powiązane z zachowaniami depresyjnymi w grupie badanych zwierząt.
Inne badania wykazały, że prawidłowo ukształtowana więź matka-dziecko efektywnie koordynuje obwody prawej i lewej półkuli mózgu. Prawa bezpośrednio połączona z układem oksytocyny odpowiada za autonomiczne formy więzi tj. harmonizację tętna i oddechu z drugą osobą. Lewa natomiast za przewidywanie i poczucie satysfakcji np. w wyniku interakcji społecznych. Ich wzajemna współpraca może być więc swoistą szczepionką minimalizująca genetyczne czynniki ryzyka rozwoju zaburzeń lękowych i depresyjnych.
Naturalna suplemantacja
Rutyny i tradycje mogą być swoistymi „kotwicami” dla naszej fizjologii. Pomagają zsynchronizować ciało i umysł, co w konsekwencji może zwiększyć chęci do nawiązywania relacji interpersonalnych. Kontaktów, które są czynnikiem warunkującym aktywację endogennej oksytocyny. Synteza ta nie wymaga jednak bezpośredniej interakcji, czasem wystarczy dzielenie wspólnych doświadczeń, szczególnie w mniejszych grupach. Niezwykle interesujące badania z użyciem PET (pozytonowej tomografii emisyjnej) wykazały również, że 5-10 minutowy okres bezruchu połączony z postawą wdzięczności powoduje uwalnianie niezwykle przyjemnego eliksiru oksytocyny, serotoniny oraz dopaminy.
Bibliografia
- Bosch OJ, Dabrowska J, Modi ME i wsp. Oxytocin in the nucleus accumbens shell reverses CRFR2-evoked passi- ve stress-coping after partner loss in monogamous male prairie voles. Psychoneuroendocrinology 2016; 64: 66-78.
- Konturek S. Wydzielanie wewnętrzne. W:Traczyk W.,Trzebski A. Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. Wyd. III. Warszawa: PZWL; s. 343-345.
- McQuaid RJ, McInnis OA, Stead JD i wsp. A paradoxical association of an oxytocin receptor gene polymorphism: early-life adversity and vulnerability to depression. Front Neurosci 2013; 7: 128.
- McInnis OA, McQuaid RJ, Matheson K, Anisman H. The moderating role of an oxytocin receptor gene polymor- phism in the relation between unsupportive social inte- ractions and coping profiles: implications for depression. Front Psychol 2015; 6: 1133.
- Lesse A, Rether K, Gröger N i wsp. Chronic Postnatal Stress Induces Depressive-like Behavior in Male Mice and Programs second-Hit Stress-Induced Gene Expression Patterns of OxtR and AvpR1a in Adulthood. Mol Neurobiol 2017; 54: 4813-4819.
- Talarowska, M., Maruszewska, P., Staroń, E., Gałecki, P. (2018) Oksytocyna – socjalny neuropeptyd. Czy ma znaczenie w teorii neurorozwojowej depresji? Neuropsychiatria i Neuropsychologia. s. 65-74. https://doi.org/10.5114/nan.2018.79608
- https://www.youtube.com/watch?v=hcuMLQVAgEg
Autor: Zofia Błaszczyk