Zaburzenia depresyjne są najczęściej występującymi zaburzeniami nastroju, jednak epizody depresji pojawiają się również w chorobie afektywnej dwubiegunowej (ChAD). Czym ona jest i jak odróżnić ją od zaburzeń depresyjnych?
Choroba afektywna dwubiegunowa polega na przeżywaniu skrajnie różnych nastrojów. To co odróżnia ją od innych zaburzeń nastroju to obecność tzw. epizodów manii lub hipomanii (Russo, Coker, King, 2017).
Epizod maniakalny charakteryzuje się euforycznym nastrojem i nadmiernym pobudzeniem psychoruchowym.Osoba w manii ma natłok myśli (gonitwa myśli), a razem z nimi nagły przypływ wielu różnorodnych pomysłów, co sprawia, że czuje się kreatywna, towarzyszy temu również poczucie wielkości – osoba czuje, że ma nieograniczoną energię i siłę, że “może wszystko”. Niestety sprawia to, że poczynione w stanie manii plany są często nieracjonalne i nierealistyczne, co z kolei wzmaga uczucie frustracji, gdyż trudno wprowadzić je w życie. Występuje też rozproszenie uwagi, niecierpliwość i ogólne rozdrażnienie, a nawet wybuchy gniewu, szczególnie gdy bliscy czy znajomi reagują sceptycznie na zachowanie osoby w manii. A często są to zachowania ryzykowne wynikające, z obecnej w manii, dużej potrzeby poszukiwania wrażeń, a przy tym zmniejszonej potrzeby snu i odpoczynku. Przykładem może być wydawanie dużych sum pieniędzy, pochopne inwestycje czy ryzykowne kontakty seksualne, z których szkodliwych konsekwencji osoba w manii nie zdaje sobie sprawy, gdyż traci nad nimi kontrolę. W rezultacie narażona jest na utratę zdrowia, a nawet życia. Ponieważ stan manii zaburza codzienne funkcjonowanie, zarówno społeczne jak i zawodowe, może prowadzić do hospitalizacji (Cierpiałkowska, Sęk, 2016).
Hipomania przejawia się podobnie jak mania, ale jej intensywność jest mniejsza oraz trwa krócej. Hipomania jest też pozytywnie oceniana przez osoby jej doświadczające jako stan twórczy i przyjemny. Nie niesie za sobą tak negatywnych konsekwencji jak mania i nie wymaga hospitalizacji (Cierpiałkowska, Sęk, 2016). Według amerykańskiej klasyfikacji zaburzeń (DSM-V), choroba afektywna dwubiegunowa ma dwie postacie: w pierwszej występują epizody manii, a w drugiej hipomanii.
Od euforii do depresji
Mania nie trwa jednak cały czas, a po niej następuje epizod depresyjny. Epizody manii i depresji mogą występować naprzemiennie, choć niekoniecznie w regularnych cyklach. Dla wielu osób ustępujące objawy manii są sygnałem, że zbliża się epizod depresyjny. Jego symptomami są: uczucie głębokiego smutku, beznadziei, zanik odczuwania przyjemności, poczucie pustki oraz apatia, zmęczenie i brak energii, które występują przez minimum dwa tygodnie. Depresja w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej jest więc podobna do nawracających epizodów depresyjnych, choć niektórzy uważają, że rzadziej występują w niej bezsenność i brak apetytu (Cierpiałkowska, Sęk, 2016).
Szczególnie trudnym aspektem epizodu depresji w ChAD jest odczuwany często wstyd i zażenowanie, które są rezultatem zdania sobie sprawy z działań podjętych w czasie manii. Pojawia się też chęć izolacji od innych, poczucie bezwartościowości i winy, bóle somatyczne, niespokojny sen i myśli o śmierci. W tych okresach istnieje duże ryzyko podjęcia próby samobójczej. Wiele osób zmagających się z chorobą afektywną dwubiegunową doświadcza epizodów depresji równie intensywnie co epizodów manii (Rusner i in., 2009 za: Russo, Coker, King, 2017). Przeżywają więc skrajne emocje – od poczucia wielkiej mocy i energii do miażdżącego przygnębienia i bezsilności.
Jak się w tym wszystkim odnaleźć?
Ze względu na skrajnie różne sposoby doświadczania świata i samego siebie w trakcie epizodów manii versus epizodów depresji, osoby z chorobą afektywną dwubiegunową mogą mieć trudności w określaniu swojej własnej tożsamości, czyli tego kim tak naprawdę są (Dyga, 2019). Zmienne nastroje mogą prowadzić do zwątpienia w siebie i pogubienia w swoich uczuciach. Kay Radfield Jamison – badaczka i psycholog kliniczna, która jednocześnie sama choruje na ChAD pisała w swojej autobiografii:
„Które z moich uczuć są prawdziwe? Które z moich «ja» jest prawdziwe? _
Czy to dzikie, impulsywne, chaotyczne, pełne energii i zwariowane? Czy nieśmiałe, wycofane, zdesperowane, z myślami samobójczymi, przygnębione i zmęczone? Prawdopodobnie każde po trochu. Pozostaje tylko nadzieja, że żadne z nich nie jest moim prawdziwym «ja» w zbyt wielkim stopniu” (Jamison, 2000, str. 62).
Już ten krótki cytat pozwala na wyobrażenie sobie jak skomplikowane przeżycia i wątpliwości towarzyszą osobom zmagającym się z chorobą afektywną dwubiegunową. Aby pełniej zrozumieć jak wygląda życie osób z ChAD warto obejrzeć dokument “Dwubiegunowi”, dostępny na Youtube (link do filmu w źródłach).
Prawidłowa diagnoza
Do efektywnej pomocy niezbędna jest trafna diagnoza, ponieważ to za nią idzie odpowiednio dobrane leczenie. W profilaktyce nawrotów choroby afektywnej dwubiegunowej skuteczne okazuje się na przykład podawanie węglanu litu (Butcher i in., 2018), którego nie stosuje się przy zaburzeniach depresyjnych. Przebieg psychoterapii również będzie inny w zależności od zdiagnozowanego zaburzenia.
Zatem w trakcie wizyty u psychiatry czy też psychoterapeuty powinniśmy oczekiwać szczegółowego wywiadu, obejmującego ewentualne wahania naszego nastroju. Z wywiadu specjalista powinien dowiedzieć się czy epizody depresji występują samodzielnie czy też razem z epizodami manii lub hipomanii, aby móc odróżnić zaburzenia depresyjne od choroby afektywnej dwubiegunowej.
Autor: Anna Lewińska